İSLAM TARİXİNİN QISA XRONOLOGİYASI(1)

MƏHƏMMƏD PEYĞƏMBƏRİN DOĞUMUNDAN BU GÜNƏ KİMİ İSLAMLA BAĞLI HADİSƏLƏRİN QISA XRONOLOJİ ARDICILLIĞI

Bu qısa xronoloji illərlə verilmiş hadisələr bizim istifadə etdiyimiz mənbələrə əsasən tərtib edilmişdir: (Əsasən: Mahmud Şakir, İbnul-Əsir və sair)

571 – Məhəmməd (s.a.s) Peyğəmbərin dünyaya gəlməyi: (9 və ya 12 Rəbiül-Əvvəl) 9 Rəbiül-Əvvəl tarixi həqiqətə daha uyğun, 12 Rəbiül-Əvvəl tarixi isə daha məşhurdur. (2)

575 – Beş il Sad qəbiləsində süd anası Həlimənin yanında qaldıqdan sonra, Məkkəyə, ailəsinin yanına qayıtmağı.

577 – Anası Əminə, xidmətçisi Əymən ilə birlikdə Mədinəyə gedib, atasının məzarını ziyarət etməyi və geriyə qayıtmağı.

577 – Babası Əbdülmüttəlibin Peyğəmbər (s.a.s)`i himayəsinə almağı.

579 – Əbdülmüttəlibin vəfatına görə əmisi Əbu Talibin himayəsində qalmağı.

583 – Əmisi Əbu Taliblə, ticarət karvanı ilə Suriyaya getməyi və Busrada Bahiranın bu uşağın son Peyğəmbər olacağını sezməyi.

588 – Əmisi Zübeyrlə Yəmənə səyahəti

591 – Qureyşlə Qays arasında 4 il davam edən Ficar hərbində bitərəf qalması və Hilful-Fudul müqaviləsinə qoşulması.

595 – Şama ikinci səyahəti, Meysərənin Peyğəmbərimizə heyranlığı.

596 – Xədicə (Allah ondan razı olsun) ilə evlənməyi

606 – Kəbənin təmirində Həcərül-Əsvədi (Qara daşı) yerinə qoyma vəzifəsini Qureyşin Məhəmmədul-Əmin dediyi Peyğəmbərimizə ifa etdirməyi.

610 – Hirada ilk vəhyin gəlişi (Ramazan ayında)

Ən yaxınlarını İslama dəvətə başlamağı ilə, Hz. Xədicə, Hz. Əli və Hz. Əbu Bəkrin müsəlman olmaları.

613 – Üç il gizli dəvətdən sonra Səfa təpəsinə çıxıb açıq dəvətə başlamağı.

615 – Bütpərəstlərin hücumu qarşısında bəzi müsəlmanların Həbəşistana ilk hicrətləri (gedişləri).

Bütpərəstlərin fağır müsəlmanlara işgəncələrini artırmaları, müsəlmanların Darul-Ərkama sığınmaları.

616 – Həmzə və Ömərin müsəlman olmaları.

617 – İkinci dəstənin Həbəşistana hicrəti.

Bütpərəstlərin mühacirləri geri çağırmaq üçün Həbəş hökmdarına müraciətləri, Hz. Cəfərin oxuduğu ayələrin təsiri ilə bunun nəticəsiz qalmağı, Qureyşin Haşim Oğulları ilə münasibəti kəsərək, onlara qarşı baykot elan etməyi.

619 – Qureyşin üçillik mühasirəni qaldırmağı.

İki böyük kədər : Hz. Xədicənin və Əbu Talibin vəfatı (Sənətül-Hüzn)

620 – Taifliləri İslama dəvət üçün Taifə getməyi, orada məruz qaldığı çətinliklər, Merac hadisəsi.

Birinci Akabə beyəti : On iki Mədinəli şəxsin müsəlman olmağı.

621 – İkinci Akabə beyəti: Bu dəfə müsəlman olanlar çox idi. Həzrəcdən 9, Evsdən 3 nəfər olmaqla 12 təmsilçi seçdilər.

622 – Sentyabrda (miladi ilə) Rəsulullah (s.a.s) Məkkədən mədinəyə hicrət etmişdir.

Hicri təqvimin başlanğıcı.

Bəni Salim yurdunda ilk Cümə namazının qılınmağı. Əbu Əyyub əl-Ənsarinin evində müsafir qalmağı. Mədinədə Məscidi-Nəbəvinin və Xaneyi-Səadətin inşası. Əzanın vacib qılınmağı. Müsəlmanlar arasında qardaşlıq təsisi. (Muahat)

623 – Məscidin önündə fağırlara baxmaq üçün Suffanın düzəldilməsi.

Yəhudilərlə siyasi münasibətlərin qurulmnası.

Məkkədə nişanlandığı Aişə ilə Mədinədə evlənməyi.

Qiblənin Qüdsdəki Məscidi-Aqsadan Kəbəyə çevrilməsi.

Mədinə ətrafındakı qəbilələrlə sülh müqaviləsinin imzalanması.

İslamda ilk hərb olan şanlı “Bədr” zəfəri.

624 – Ramazan orucunun fərz edilməyi.

Zəkatın fərz olmağı.

İlk bayram namazının qılınmağı.

Peyğəmbərin qızı və Osmanın zövcəsi olan Ruqiyyənin vəfatı.

Hz. Fatimə ilə Hz. Əlinin izdivacı.

Yəhudilərin müsəlmanlara düşməncəsinə hərəkətə başlamaları, münafiqlərin törəməsi.

Süveyq döyüşü.

625 – Uhud döyüşü, Hz. Həmzənin şəhid olmağı.
Hz. Həsənin anadan olmağı (Ramazan ayında).

Peyğəmbər (s.a.s)`in Hz. Ömərin qızı Hafsa ilə evlənməyi.

Raci hadisəsi. Dinə dəvət üçün qəbilələrə göndərilən təbliğçilərin pusquya salınıb şəhid edilmələri.

Biri Maunə faciəsində İslam təbliğçilərinin şəhid edilmələri.

Bəni Nadir döyüşü; Dinc durmayan yəhudilərin sürgün edilmələri.

Hz. Hüseynin anadan olmağı. (Şaban ayında)

Tərcümə işlərində yəhudilərə etimad qalmadığına görə, Peyğəmbər (s.a.s)`in Zeyd ibni Sabitə İbrani dilini öyrənməyini əmr etməsi.

Dumətul-Cəndəl döyüşü : Suriya ətrafında toplanan quldur dəstələrinin dağıdılması.

Bəni Mustalıq döyüşü : Bu qəbilə Mədinəyə hücum etmək istədiyinə görə susduruldu. Qayıdarkən “İfk” şaiyəsinin yayılması.

Təyəmmümün (Su olmayan yerlərdə qum ilə və başqa vasitələrlə yuyunmaq, dəsnamaz almaq) məqbul hesab olunması.

627 – Xəndək və ya Əhzab Hərbi : Bütpərəstlərin Mədinəni mühasirəyə almaları, Allahın köməyilə pərişan olub dağılmaları.

Xəndək hərbində xəyanət edən Bəni Qureyzə yəhudilərinin cəzalandırılmaları.

628 – Hüdeybiyyə Sülhü : Bəzi şərtləri ağır görünən bu müqavilə İslam üçün zəfər hazırlamışdır.

İslama dəvət üçün hökmdarlara məktubların göndərilməsi. (Bizans İmperatoru Herakla, İran Kisrası Xosrov Pərvizə, Misir Hakimi Mukavkısa, Həbəşistan Nəcaşisinə, Omman, Yəmamə, Bəhreyn, Yəmən əmirlərinə və s.)

Xeybərin fəthi : Hz. Əlinin dillərdə dastan olan qəhrəmanlıqlar göstərməyi.

Fədək yəhudilərinin vergi verməyə məcbur edilmələri.

Bir Yəhudi qadının Peyğəmbər (s.a.s)`i zəhərləmə təşəbbüsü.

Peyğəmbər (s.a.s)`in Safiyyə ilə evlənməyi.

Muta nigahının (siğənin) qadağan olunması.

Məkkədən Həbəşistana köçən müsəlmanların Mədinəyə geri qayıtmaları. Hz. Əlinin qardaşı Cəfər Təyyarın son dəstə ilə qayıtması.

629 – Hüdeybiyyə müqaviləsinin hökmünə görə müsəlmanların Kəbəni ziyarət etmələri.

Xalid ibni Vəlidlə Amr ibni Asın İslamı qəbul etmələri.

Mutə hərbi : Suriyada Bizansla ilk qarşılaşma. Xalid ibni Vəlidin hərbi məharəti sayəsində 3000 nəfərlik İslam ordusunun 100 000 nəfərlik Bizans ordusunun qarşısında dayanması.

Zatus-Səlasil döyüşündə Amr ibni Asın komandirlik etməsi.

630 – Məkkənin fəthi, Kəbənin bütlərdən təmizlənməsi. Qalibin məğlub olanları bütövlükdə əhv edərək cahanşümul böyüklük göstərməsi. Hüneyn, Evtas, Həvazin hərbləri.

Hz. Zeynəbin vəfatı. Oğlu Hz. İbrahimin anadan olması.

630 – Təbuk döyüşü, Suriyada Bizansa verilən dərs.

Münafiqlərin bu hərbə qoşulmaqdan qaçmaları və toplandıqları Məscidi-Dırarın yandırılması. Sülh və sükunət dövrü: Qəbilələrə təbliğçilər və müəllimlərin göndərilməsi, bütün qəbilələrdən heyətlərin gəlib, müsəlman olduqlarını ərz etmələri (Sənətul-Vüfud)

Sevgili oğlu Hz. İbrahimin vəfatı. Nəcaşi üçün salətu-qaib (qaib namazı) qılınması.

631 – Əbu Bəkr (r.a) Həcc əmirliyi. Müsəlmanlığın bütün Ərəbistan yarımadasına yayılması.

632 – Vida həcci, Hüccətul-Bəlağ və ya Hüccətüs-Səlam da deyilən Vida həccində 100 000 nəfərlik bir camaata xitab etməsi.

Səfər ayında Bəqi məzarlığına ani bir ziyarət edib, axirətə köçmüş möminləri salamlaması və şəhidlərə duası.

Fəzilət dolu nurlu bir həyatdan sonra, bu fani aləmdən köçməyi və ruhunun Rəfiqi-Əlaya yüksəlməyi.

Əbu Bəkrin Xəlifəliyinin başlaması.

İrtidadın qarşısının alınması.

3-cü Yəzdəgərdin taxta əyləşməsi.

633 – Hirənin verilməyi.

Suriya və Fələstinə edilən hərbi yürüşlər.

634 – Əcnadin döyüşü.

Ömərin Xəlifəliyinin başlaması.

Yeni idarə sisteminin qurulması.

Körpü döyüşü.

635 – Dəməşqin (Şam) alınması.

636 – Yərmuk döyüşü, Suriyanın fəthi.

637 – Qadisiyyə döyüşü, İraqın fəthi.

Kufədə qarnizon qurulması.

638 – Qüdsün təslim olması.

639-40 – İslami təqvimə keçidə başlanması.

Fələstin və Suriyada vəba epidemiyasının yayılması.

Hicazda qıtlıq.

Bizans İmperiyasının daxilində şiddətli xristyanlıq ixtilafları.

Amrın Misiri fəth etməsi.

640 – Nəhavənd döyüşü; İranın İmperiyasının fəthilə Sasani Xanədanlığının çöküşü.

641- 42 – Fələstinin alınması.

İmperator Heraklın vəfatı; Misirin Fəthi; Fustatın qurulması.(Fustat – Böyük bir hərbi qərargah idi)

644 – Hz. Ömərin öldürülməsi

Hz. Osmanın Xəlifə olması.

645 – İskəndəriyyədəki Bizans donanmasının təzələnməsi.

646 – Ərdəbilin Ərəblər tərəfindən ikinci dəfə fəthi.

647 – Trablusqarbın Ərəblər tərəfindən fəthi

649 – Ərəblər tərəfindən bir donanmanın yaradılması

Bizansa qarşı dəniz döyüşünün başlaqması: Kıbrısın fəthi.

650-52 – Quranın kitab halına salınması. (Quran katiblərinin peyğəmbərin sağlığında dəri və s. üzərində yazdıqları ayələrin bir yerə toplanıb kitab halına salınması.)

Ərəb sərhədlərinin Xorasana qədər uzanması.

653 – Kıbrısın ikinci dəfə fəth edilməsi.

Rodos adasının fəthi.

Ərəblərlə Xəzərlər arasında ikinci “Bələncər” döyüşü.

655 – Bir dəniz döyüşündə Bizanslıların faciəvi bir məğlubiyyətə məruz qalmaları.

656 – İslam dünyasında hüzursuzluğun yayılması və Hz. Osmanın bir üsyanda şəhid edilməsi.

Hz. Əlinin xəlifə olması.

Cəməl döyüşü

657 – Hüzursuzluq davam edərkən Kufənin paxytaxt edilməsi.

Sıffeyn döyüşü

658 – Hz. Əli ilə Müaviyyə arasında hakimlik hadisəsi

Xaricilər (Xəvariclər) firqəsinin ortaya çıxması.

660 – Müaviyyənin xəlifə olması.

7 –ci əsrin 60-cı illərinin sonları – Cavanşirin iki dəfə Şam şəhərinə gedərək xəlifə Müaviyyə ilə görüşməsi.

661 – Hz. Əlinin qətli

Şamda Əməvi Xəlifəliyinin qurulması.

662 – İraqdakı valiliklərin Muğirə və Ziyada həvalə edilməsi.

668 – Siciliyaya ordu çıxarılması.

670 – Çox sayda İraqlı Ərəbin Xorasana gedişi.

Şimali-qərbi Afrikanın Ukbə tərəfindən fəth edilməsi və Keyrəvanın qurulması.

Ərəblərin Konstantinopola etdikləri nəticəsiz hücum.

674 – Ərəblərin Girit adasına ordu çıxarmaları.

Bizanslıların Yunan atəşindən istifadə etmələri: Konstantinopolu xilas etmələri.

678 – Hz. Aişənin Ölümü

679 – Yezidin Xəlifəliyə Vəliəhd göstərilməsi.

680 – Müaviyyənin ölümü və Yezidin hakimiyyətə gəlişi;

Hz. Hüseynin və tərəfdarlarının qətl edilmələri.

681 – Cavanşirin suiqəsd nəticəsində öldürülməsi.

682-83 – Məkkə və Mədinədə Yezidə qarşı qiyam.

Abdullahın Əməvi ordusuna qarşı girişdiyi çətin döyüş.

Yezidin vəfatı.

684 – Şamda Mərvanın Xəlifə olması.

Mərcü-Rahit döyüşü; Mərvanın mövqeyinin güclənməsi.

685 – Əbdül-Məlikin taxta çıxışı. İmperatorluq içində Kindar hizbləşmələr.

İraqda Muxtar üsyanı.

686 – Şam ordusunun İraqda məğlub olması.

687 – Muxtarın Kufə mühasirəsində vəfat etməsi.

691 – İraqın Əbdül-Məlikin idarəçiliyinə keçməsi.

695 – İraqın Həccaca tabe olması.

696 – İmperiyanın rəsmi dilinin Ərəb dili olması; İlk Ərəb pulunun basılması.

İraqdakı Xaricilərin qiyamının yatırılması.

698 – Keyrəvanın Ərəblər tərəfindən yenidən ələ keçirilməsi; Bizanslıların Şimali Afrikadan çıxarılmaları; Tunis şəhərinin qurulmağı.

702 – İmperiyanın şimali qanadının Həccac tərəfindən gücləndirilməsi.

705 – Şimali-qərbi Afrikanın bütöv bir vilayət olaraq İmperiyaya bağlanması.

Əbdül-Məlikin oğlu əl-Vəlidin Xəlifə olması.

Ərəblərin Albaniyanı fəth etməsi

711 – Müsəlmanların İspaniyaya yürüşü (Tariq ibni Ziyad komandanlığı ilə)

712 – Musa ibni Nuseyrin İspaniyaya yürüşü.

Ərəblərin “Sırdərya”nı keçmələri və İslamın Çin sərhədlərinə qədər yayılması.

714-15 Musa və Tariqin vəzifədən uzaqlaşdırılmaları.

716-17 – Ərəblərin Konstantinopolu mühasirəsinin müvəffəqiyyətsizliklə nəticələnməsi. Xəlifə Süleymanın ölümündən sonra 2-ci Ömərin Xəlifə olması.

718 – Müsəlmanların Fransaya keçmələri.

719 – Kordovanın İspaniyadakı İslami hökumətin mərkəzinə çevrilməsi.

720 – 2-ci Ömərin vəfatı və 2-ci Yezidin taxta çıxması.

721 – Müsəlmanların Fransadan geri qayıtmaları.

723 – (27 ilə qədər) – Saman Oğullarının İslamı qəbul etmələri.

724 – 2-ci Yezidin Ölümü və Hişamın taxta çıxması.

(1)Bu qısa xronoloji illərlə verilmiş hadisələr bizim istifadə etdiyimiz mənbələrə əsasən tərtib edilmişdir: (Əsasən: Mahmud Şakir, İbnul-Əsir, H.U.Rəhman. “İslam Tarihi Kronolojisi”Mahmud Şakir / Ademden bugüne İslam Tarihi. “Tarix” – Abituriyent jurnalının xüsusi buraxılışı. Ümumi tarixi kitab.TQDK. BAKI- 2007. Əkbər Qocayev: “Azərbaycan tarixi.” Ən mühüm hadisələrin xronoloji xülasəsi. 2007. Azərbaycan tarixi. 7-ci sinif üçün dərslik. Yusif Yusifov. Bakı. 2006. Azərbaycan tarixi. 9-cu sinif üçün dərslik. Tofiq vəliyevin ümumi redaktəsi ilə. Bakı 2005. Ziya Bünyadov. Azərbaycan 7-10-cu əsrlərdə. “Dünya Ölkələri”. Əminə Yusifqızı, 2-ci nəşr. Bakı. 2008. və sair)
(2)Səfiyur-Rəhman Mubarəkfuri

———–
Hazırlayan: Sahib Əsədov
[email protected]